Zastanawiałeś się kiedyś, skąd Twoje miasto bierze pieniądze na remonty dróg, oświetlenie ulic czy organizację imprez? Odpowiedź kryje się w budżecie jednostki samorządu terytorialnego, który jest czymś w rodzaju portfela miasta lub gminy. Zarządzanie tym portfelem, czyli jego realizacja, to skomplikowany, ale fascynujący proces.
Czym jest budżet jednostki samorządu terytorialnego?
Zacznijmy od podstaw. Jednostka samorządu terytorialnego (JST) to po prostu gmina, powiat lub województwo. Każda z tych jednostek ma swoje zadania, np. gmina dba o szkoły podstawowe i przedszkola, a powiat o szpitale powiatowe. Budżet JST to plan finansowy, który pokazuje, jakie dochody JST planuje uzyskać w danym roku i na co zamierza te pieniądze wydać.
Pomyśl o tym jak o budżecie domowym. Ty planujesz, ile zarobisz (np. z pracy dorywczej) i na co wydasz pieniądze (np. na kino, ubrania, jedzenie). Podobnie JST planuje swoje dochody i wydatki, tylko na o wiele większą skalę.
Skąd JST bierze pieniądze?
Główne źródła dochodów JST to: podatki (np. podatek od nieruchomości, podatek od środków transportowych), subwencje (czyli pieniądze z budżetu państwa), dotacje (czyli pieniądze na konkretne cele), dochody z majątku JST (np. z wynajmu lokali) oraz opłaty (np. za wywóz śmieci).
Wyobraź sobie, że gmina posiada budynek, który wynajmuje firmie. To jest dochód z majątku JST. Dostaje też subwencję oświatową z budżetu państwa, która pomaga jej finansować szkoły. Mieszkańcy płacą podatek od nieruchomości, a właściciele samochodów – podatek od środków transportowych. Wszystkie te pieniądze trafiają do budżetu gminy.
Na co JST wydaje pieniądze?
Wydatki JST są bardzo różnorodne. Obejmują m.in.: edukację (prowadzenie szkół i przedszkoli), pomoc społeczną (wypłata zasiłków), ochronę zdrowia (finansowanie szpitali), infrastrukturę (budowa i remont dróg, kanalizacji), kulturę i sport (finansowanie bibliotek, domów kultury, stadionów) oraz administrację (utrzymanie urzędu gminy/miasta).
Twój ulubiony park jest zadbany dzięki wydatkom z budżetu gminy. Remont drogi, którą codziennie jeździsz do szkoły, również jest finansowany z budżetu. Biblioteka, do której chodzisz, dostaje pieniądze na zakup książek i organizację wydarzeń kulturalnych właśnie z budżetu JST.
Wykonanie budżetu JST: Jak to działa w praktyce?
Wykonanie budżetu JST to proces realizacji planu finansowego. Oznacza to, że JST pobiera dochody zgodnie z planem i wydaje pieniądze na zaplanowane cele. Nie jest to jednak proste, ponieważ w trakcie roku budżetowego mogą pojawić się nieprzewidziane sytuacje, które wymagają zmian w planie.
Pomyśl o tym, jak o realizacji Twojego budżetu domowego. Zaplanowałeś wydać określoną kwotę na kino, ale nagle potrzebujesz kupić nowy plecak do szkoły. Musisz więc przesunąć część pieniędzy z jednej kategorii (kino) do innej (plecak). Podobnie JST może dokonywać przesunięć w budżecie, ale musi to robić zgodnie z określonymi procedurami.
Etapy wykonania budżetu JST
Wykonanie budżetu JST można podzielić na kilka etapów:
- Pobieranie dochodów: Urząd gminy/miasta pobiera podatki, opłaty i inne dochody zgodnie z planem.
- Dokonywanie wydatków: Urząd gminy/miasta realizuje zaplanowane wydatki, np. wypłaca wynagrodzenia pracownikom, płaci za usługi i towary.
- Kontrola: Na bieżąco monitoruje się realizację budżetu, aby sprawdzić, czy dochody i wydatki są zgodne z planem.
- Zmiany w budżecie: W razie potrzeby dokonuje się zmian w budżecie, np. przenosi się środki z jednej kategorii do innej.
- Sprawozdawczość: Po zakończeniu roku budżetowego sporządza się sprawozdanie z wykonania budżetu, które pokazuje, ile faktycznie zarobiono i wydano.
Wyobraź sobie, że gmina planuje wydać pieniądze na remont szkoły. Najpierw musi podpisać umowę z firmą budowlaną. Następnie firma wykonuje remont, a gmina płaci jej za wykonaną pracę. W trakcie remontu może się okazać, że potrzebne są dodatkowe prace, których nie przewidziano w planie. Wtedy gmina musi dokonać zmian w budżecie, aby zapłacić za te dodatkowe prace.
Kto odpowiada za wykonanie budżetu JST?
Za wykonanie budżetu JST odpowiada przede wszystkim zarząd JST, czyli wójt (w gminie), burmistrz (w mieście), prezydent miasta (w większym mieście), starosta (w powiecie) lub marszałek województwa. Zarząd JST odpowiada za przygotowanie projektu budżetu, jego realizację oraz sprawozdawczość.
Oczywiście, zarząd JST nie działa sam. Współpracuje z wieloma osobami i instytucjami, np. ze skarbnikiem JST (który odpowiada za finanse), z kierownikami poszczególnych wydziałów urzędu (którzy odpowiadają za realizację wydatków w swoich obszarach) oraz z radą JST (która zatwierdza budżet i kontroluje jego wykonanie).
Kontrola wykonania budżetu JST
Kontrola wykonania budżetu JST jest bardzo ważna, ponieważ pozwala upewnić się, że pieniądze publiczne są wydawane w sposób prawidłowy i efektywny. Kontrolę wykonują różne instytucje, m.in.: rada JST (która kontroluje zarząd JST), regionalna izba obrachunkowa (która kontroluje legalność wydatków) oraz mieszkańcy (którzy mają prawo do informacji o budżecie i jego wykonaniu).
Rada gminy może zapytać wójta, dlaczego pewne wydatki były wyższe niż planowano. Regionalna izba obrachunkowa sprawdza, czy gmina nie wydaje pieniędzy niezgodnie z prawem. Mieszkańcy mogą przeglądać dokumenty budżetowe i pytać urzędników o to, na co wydawane są pieniądze z ich podatków. Wszystko to ma na celu zapewnienie przejrzystości i odpowiedzialności w gospodarowaniu pieniędzmi publicznymi.
Podsumowanie
Wykonanie budżetu JST to proces realizacji planu finansowego gminy, powiatu lub województwa. Obejmuje pobieranie dochodów, dokonywanie wydatków, kontrolę i sprawozdawczość. Za wykonanie budżetu odpowiada zarząd JST, ale kontrolę sprawują również rada JST, regionalna izba obrachunkowa i mieszkańcy. Zrozumienie tego procesu jest ważne, ponieważ pozwala nam lepiej zrozumieć, jak funkcjonuje nasze miasto lub gmina i jak wydawane są pieniądze z naszych podatków. Pamiętaj, że budżet JST to Twój budżet, a jego realizacja wpływa na jakość Twojego życia.
