Hej! Przygotowujemy się do testu z biologii – Budowa i Czynności Życiowe Organizmów, klasa 5. Spokojnie, damy radę! Przejdziemy przez najważniejsze zagadnienia krok po kroku.
Komórka – Podstawowa Jednostka Życia
Komórka to najmniejsza jednostka, która wykazuje cechy życia. Wszystkie organizmy są zbudowane z komórek.
Budowa Komórki
Pamiętajmy o podstawowych elementach:
- Błona komórkowa: Otacza komórkę. Chroni ją i kontroluje przepływ substancji.
- Cytoplazma: Wypełnia wnętrze komórki. Zawiera organelle.
- Jądro komórkowe: Zawiera materiał genetyczny (DNA). Kontroluje procesy zachodzące w komórce.
To są podstawy. W komórkach roślinnych i zwierzęcych występują też inne, bardziej specyficzne elementy.
Komórka Roślinna a Komórka Zwierzęca
Komórki roślinne i zwierzęce różnią się budową.
Komórka roślinna ma:
- Ścianę komórkową: Dodatkowa warstwa ochronna, nadaje kształt.
- Chloroplasty: Zawierają chlorofil. Umożliwiają fotosyntezę.
- Wakuole: Magazynują wodę i substancje zapasowe.
Komórka zwierzęca nie posiada ściany komórkowej ani chloroplastów. Ma mniejsze wakuole.
Tkanki
Tkanka to zespół komórek o podobnej budowie i funkcji. W organizmach występują różne rodzaje tkanek.
Rodzaje Tkanek
U zwierząt wyróżniamy:
- Tkankę nabłonkową: Pokrywa powierzchnie ciała i narządów. Chroni i wchłania.
- Tkankę łączną: Wypełnia przestrzenie między narządami. Wzmacnia i transportuje. Należy do niej np. krew.
- Tkankę mięśniową: Umożliwia ruch.
- Tkankę nerwową: Przewodzi impulsy nerwowe. Umożliwia komunikację.
U roślin wyróżniamy:
- Tkankę okrywającą: Chroni roślinę. (np. skórka)
- Tkankę miękiszową: Wypełnia wnętrze organów. Magazynuje substancje.
- Tkankę wzmacniającą: Nadaje roślinie wytrzymałość.
- Tkankę przewodzącą: Transportuje wodę i substancje odżywcze. (np. drewno i łyko)
Organy i Układy Organów
Organ to część organizmu zbudowana z różnych tkanek, pełniąca określoną funkcję. Np. serce, żołądek, liść, korzeń.
Układ organów to zespół organów współpracujących ze sobą w celu wykonywania określonych funkcji. Np. układ pokarmowy, układ krwionośny, układ oddechowy.
Przykłady Układów Organów u Człowieka
- Układ pokarmowy: Trawienie i wchłanianie pokarmu.
- Układ oddechowy: Wymiana gazowa (pobieranie tlenu i wydalanie dwutlenku węgla).
- Układ krwionośny: Transport substancji.
- Układ nerwowy: Reagowanie na bodźce i kontrolowanie czynności organizmu.
- Układ wydalniczy: Usuwanie zbędnych produktów przemiany materii.
Przykłady Układów Organów u Roślin
- System korzeniowy: Pobieranie wody i soli mineralnych z gleby. Utrzymywanie rośliny w podłożu.
- System pędowy (łodyga, liście, kwiaty): Fotosynteza, rozmnażanie.
Czynności Życiowe
Wszystkie organizmy wykazują pewne podstawowe czynności życiowe.
Podstawowe Czynności Życiowe
- Odżywianie się: Pobieranie i przetwarzanie pokarmu.
- Oddychanie: Uwalnianie energii z pokarmu.
- Wydalanie: Usuwanie zbędnych produktów przemiany materii.
- Ruch: Zmiana położenia.
- Reagowanie na bodźce: Odpowiedź na zmiany w otoczeniu.
- Rozmnażanie się: Powielanie się i przekazywanie cech potomstwu.
- Wzrost i rozwój: Zwiększanie masy i złożoności organizmu.
Odżywianie się – Autotrofy i Heterotrofy
Organizmy dzielimy na autotrofy i heterotrofy ze względu na sposób odżywiania się.
Autotrofy (samożywne): Same wytwarzają pokarm. Np. rośliny (fotosynteza).
Heterotrofy (cudzożywne): Pobierają gotowy pokarm. Np. zwierzęta, grzyby, większość bakterii.
Oddychanie
Oddychanie to proces uwalniania energii z pokarmu. Większość organizmów oddycha tlenowo.
Oddychanie tlenowe: Wymaga obecności tlenu. Zachodzi w mitochondriach.
Podsumowanie
Pamiętaj! Komórka to podstawa życia. Rośliny i zwierzęta różnią się budową komórek. Tkanki budują organy, a organy tworzą układy. Wszystkie organizmy wykazują czynności życiowe. Dzielimy je na autotrofy i heterotrofy.
Powtórz to sobie kilka razy. Jesteś dobrze przygotowany! Powodzenia na teście!
