Witajcie! Przygotujmy się razem do sprawdzianu z Biologii Na Czasie 2 Ćwiczenia. Powtórzymy najważniejsze zagadnienia. Pamiętajcie, dasz radę!
Dział 1: Genetyka
Podstawy genetyki
Zacznijmy od podstaw. Gen to odcinek DNA zawierający informację o budowie jednego białka.
Allele to różne wersje tego samego genu. Mogą być dominujące (A) lub recesywne (a).
Genotyp to zestaw alleli danego osobnika. Może być homozygotyczny (AA lub aa) lub heterozygotyczny (Aa).
Fenotyp to zespół cech osobnika, wynikający z genotypu i wpływu środowiska.
Prawa Mendla
I prawo Mendla (prawo czystości gamet): W gametach znajduje się tylko jeden allel danego genu.
II prawo Mendla (prawo niezależnej segregacji): Allele różnych genów segregują niezależnie od siebie podczas powstawania gamet. To dotyczy genów leżących na różnych chromosomach!
Krzyżówki genetyczne
Musimy znać krzyżówki! Na przykład: krzyżówka monohybrdydowa (jeden gen) i krzyżówka dihybrydydowa (dwa geny).
Używaj szachownicy Punnetta, żeby przewidzieć genotypy i fenotypy potomstwa. To naprawdę pomaga!
Dziedziczenie sprzężone z płcią
Geny leżące na chromosomach płci (X i Y) dziedziczą się inaczej. Na przykład, hemofilia jest częściej spotykana u mężczyzn, bo gen odpowiadający za krzepnięcie krwi leży na chromosomie X.
Pamiętaj o oznaczeniach: XH (allell zdrowy) i Xh (allel chory).
Dział 2: Ewolucja
Dowody ewolucji
Dowody bezpośrednie to na przykład obserwacje zmian w populacjach mikroorganizmów (np. oporność bakterii na antybiotyki).
Dowody pośrednie to na przykład skamieniałości, narządy homologiczne i analogiczne, podobieństwo embrionalne i biogeografia.
Mechanizmy ewolucji
Selekcja naturalna: przeżywają i rozmnażają się osobniki najlepiej przystosowane do środowiska.
Mutacje: zmiany w materiale genetycznym. Mogą być korzystne, szkodliwe lub neutralne.
Przepływ genów: migracja osobników między populacjami.
Dryf genetyczny: losowe zmiany w częstości alleli w małych populacjach.
Dobór naturalny
Dobór stabilizujący: faworyzuje osobniki o cechach pośrednich.
Dobór kierunkowy: faworyzuje osobniki o cechach skrajnych.
Dobór rozrywający: faworyzuje osobniki o obu skrajnych cechach, a eliminuje osobniki o cechach pośrednich.
Specjacja
Specjacja to proces powstawania nowych gatunków.
Specjacja allopatryczna: powstaje, gdy populacje są izolowane geograficznie.
Specjacja sympatryczna: powstaje na tym samym obszarze, na przykład przez poliploidyzację (zwielokrotnienie liczby chromosomów).
Dział 3: Ekologia
Poziomy organizacji życia
Osobnik, populacja (grupa osobników tego samego gatunku), biocenoza (wszystkie organizmy żyjące na danym obszarze), biotop (środowisko nieożywione), ekosystem (biocenoza + biotop), biosfera (wszystkie ekosystemy Ziemi).
Czynniki ekologiczne
Czynniki abiotyczne: temperatura, światło, woda, gleba.
Czynniki biotyczne: konkurencja, drapieżnictwo, pasożytnictwo, mutualizm.
Zależności międzygatunkowe
Konkurencja: rywalizacja o zasoby. Może być wewnątrzgatunkowa lub międzygatunkowa.
Drapieżnictwo: jeden organizm (drapieżnik) zabija i zjada inny organizm (ofiara).
Pasożytnictwo: jeden organizm (pasożyt) żyje na lub wewnątrz innego organizmu (żywiciela) i czerpie z niego korzyści, szkodząc mu.
Mutualizm (symbioza): oba organizmy odnoszą korzyści.
Piramidy ekologiczne
Piramida biomasy: przedstawia masę organizmów na każdym poziomie troficznym.
Piramida liczebności: przedstawia liczbę osobników na każdym poziomie troficznym.
Piramida energii: przedstawia ilość energii przepływającej przez każdy poziom troficzny. Pamiętaj, że energia jest tracona na każdym poziomie (np. przez oddychanie komórkowe).
Sukcesja ekologiczna
Sukcesja pierwotna: zasiedlanie obszarów niezamieszkanych wcześniej przez organizmy (np. nagie skały).
Sukcesja wtórna: zasiedlanie obszarów, które wcześniej były zamieszkane, ale zostały zniszczone (np. po pożarze).
Dział 4: Ochrona środowiska
Zanieczyszczenia środowiska
Zanieczyszczenia powietrza: gazy cieplarniane, pyły, kwaśne deszcze.
Zanieczyszczenia wody: ścieki, nawozy, pestycydy.
Zanieczyszczenia gleby: metale ciężkie, odpady komunalne.
Ochrona przyrody
Ochrona in situ: ochrona gatunków w ich naturalnym środowisku (np. parki narodowe, rezerwaty).
Ochrona ex situ: ochrona gatunków poza ich naturalnym środowiskiem (np. ogrody zoologiczne, banki genów).
Zrównoważony rozwój
Zrównoważony rozwój to taki sposób gospodarowania zasobami, który zaspokaja potrzeby obecnego pokolenia, nie ograniczając możliwości zaspokojenia potrzeb przyszłych pokoleń.
Podsumowanie
Powtórzyliśmy kluczowe zagadnienia z Biologii Na Czasie 2 Ćwiczenia. Pamiętaj o genetyce (prawa Mendla, dziedziczenie sprzężone z płcią), ewolucji (dowody, mechanizmy, dobór naturalny, specjacja), ekologii (poziomy organizacji życia, czynniki ekologiczne, zależności międzygatunkowe, piramidy ekologiczne, sukcesja ekologiczna) i ochronie środowiska (zanieczyszczenia, ochrona przyrody, zrównoważony rozwój). Powodzenia na sprawdzianie!
Zrób kilka zadań z podręcznika. To bardzo pomoże! Jesteś świetny, dasz radę!
