Biologia Genetyka Klasa 8 Powtórzenie

Hej ósmoklasisto! Gotowy na powtórkę z biologii – genetyki? Super! Razem przejdziemy przez najważniejsze zagadnienia. Dasz radę!

Czym jest genetyka?

Genetyka to nauka o dziedziczeniu i zmienności cech. Oznacza to, jak cechy rodziców są przekazywane potomstwu i dlaczego nie wszyscy jesteśmy identyczni.

Podstawowe pojęcia

Zacznijmy od podstawowych definicji:

• Gen: To odcinek DNA zawierający informację o budowie jednego białka.
• DNA (kwas deoksyrybonukleinowy): To nośnik informacji genetycznej.
• Chromosom: Struktura zbudowana z DNA i białek. Uporządkowany sposób zapakowania DNA.
• Allele: Różne wersje tego samego genu. Na przykład, allel na niebieskie oczy i allel na brązowe oczy.
• Genotyp: Zespół genów danego organizmu. To, co "siedzi" w genach.
• Fenotyp: Zespół cech danego organizmu. To, co widzimy, np. kolor oczu, wzrost.
• Homozygota: Organizm ma dwa identyczne allele danego genu. Może być homozygotą dominującą (np. AA) lub homozygotą recesywną (np. aa).
• Heterozygota: Organizm ma dwa różne allele danego genu (np. Aa).

Pamiętaj! DNA tworzy geny, geny znajdują się na chromosomach.

Dziedziczenie cech

Jak to się dzieje, że dziedziczymy cechy po rodzicach?

Prawa Mendla

Gregor Mendel, ojciec genetyki, sformułował prawa dziedziczenia. Omówimy dwa najważniejsze:

1. Prawo czystości gamet (I prawo Mendla): W gametach (komórkach rozrodczych) znajduje się tylko jeden allel danego genu. Allele rozdzielają się podczas powstawania gamet.
2. Prawo niezależnej segregacji cech (II prawo Mendla): Allele różnych genów segregują się niezależnie od siebie podczas powstawania gamet. Dotyczy to genów leżących na różnych chromosomach.

Trochę to skomplikowane? Spokojnie, przejdziemy przez to krok po kroku.

Krzyżówki genetyczne

Krzyżówki genetyczne pomagają nam przewidzieć, jakie cechy będą miało potomstwo. Używamy do tego specjalnych schematów, zwanych szachownicami genetycznymi.

Przykład:

Załóżmy, że mamy groch o żółtych (A) i zielonych (a) nasionach. Żółty kolor jest dominujący.

Krzyżujemy dwa heterozygotyczne grochy (Aa x Aa).

Szachownica genetyczna wygląda tak:

       A     a
    -------------
A  |  AA  |  Aa  |
    -------------
a  |  Aa  |  aa  |
    -------------

Wynik:

• AA - żółte nasiona (homozygota dominująca)
• Aa - żółte nasiona (heterozygota)
• aa - zielone nasiona (homozygota recesywna)

Stosunek genotypowy: 1 AA : 2 Aa : 1 aa

Stosunek fenotypowy: 3 żółte : 1 zielony

Pamiętaj! Dominujący allel "maskuje" obecność allelu recesywnego u heterozygoty.

Dziedziczenie płci

U człowieka płeć jest determinowana przez chromosomy płci: X i Y.

• Kobiety mają dwa chromosomy X (XX).
• Mężczyźni mają jeden chromosom X i jeden chromosom Y (XY).

To mężczyzna decyduje o płci dziecka, ponieważ on przekazuje albo chromosom X, albo chromosom Y.

Choroby sprzężone z płcią

Niektóre choroby są sprzężone z płcią, czyli gen odpowiedzialny za daną chorobę znajduje się na chromosomie X.

Przykłady:

• Hemofilia: Zaburzenie krzepnięcia krwi.
• Daltonizm: Zaburzenie widzenia barw.

Mężczyźni są bardziej narażeni na choroby sprzężone z płcią, ponieważ mają tylko jeden chromosom X. Jeśli ten chromosom X zawiera wadliwy allel, mężczyzna zachoruje. Kobieta, mając dwa chromosomy X, może być nosicielką choroby (mieć jeden wadliwy allel), ale nie musi chorować.

Mutacje

Mutacje to zmiany w materiale genetycznym. Mogą być spontaniczne lub wywołane przez czynniki zewnętrzne (np. promieniowanie).

Rodzaje mutacji:

• Mutacje genowe: Zmiany w sekwencji DNA w obrębie jednego genu.
• Mutacje chromosomowe: Zmiany w strukturze lub liczbie chromosomów.

Skutki mutacji mogą być różne: od braku efektu, poprzez niewielkie zmiany w fenotypie, aż po poważne choroby.

Przykłady chorób genetycznych:

• Zespół Downa: Spowodowany obecnością dodatkowego chromosomu 21.
• Mukowiscydoza: Choroba genowa powodująca problemy z oddychaniem i trawieniem.

Inżynieria genetyczna

Inżynieria genetyczna to dziedzina nauki zajmująca się modyfikowaniem materiału genetycznego organizmów.

Zastosowania inżynierii genetycznej:

• Produkcja leków (np. insulina).
• Tworzenie roślin odpornych na szkodniki.
• Terapia genowa (leczenie chorób genetycznych).

Inżynieria genetyczna budzi wiele kontrowersji, zwłaszcza w kontekście organizmów genetycznie modyfikowanych (GMO).

Podsumowanie

Pamiętaj!

• Genetyka to nauka o dziedziczeniu i zmienności.
• Geny znajdują się na chromosomach i zawierają informacje o budowie białek.
• Mendel sformułował prawa dziedziczenia.
• Płeć jest determinowana przez chromosomy X i Y.
• Mutacje to zmiany w materiale genetycznym.
• Inżynieria genetyczna pozwala modyfikować DNA.

Powodzenia na egzaminie! Wierzę w Ciebie! Przeczytaj to jeszcze raz na spokojnie i wszystko będzie dobrze.