Anthony Giddens to brytyjski socjolog, którego prace miały ogromny wpływ na rozumienie współczesnego świata. Szczególnie istotne są jego rozważania dotyczące nowoczesności i jej wpływu na tożsamość.
Czym jest nowoczesność według Giddensa?
Nowoczesność, w ujęciu Giddensa, to nie tylko pewien okres historyczny. To przede wszystkim specyficzny zestaw instytucji i procesów. Charakteryzuje się ona m.in. globalizacją, rozwiniętą technologią i złożonymi systemami społecznymi. Nowoczesność to także indywidualizacja i pluralizm wartości.
Giddens wyróżnia cztery główne wymiary nowoczesności: kapitalizm, industrializm, nadzór (np. państwa narodowe kontrolujące granice i ludność) oraz siła militarna. Te elementy wzajemnie na siebie oddziałują, kształtując realia życia we współczesnym świecie.
Kluczową cechą nowoczesności jest jej dynamiczny charakter. Zmiany zachodzą bardzo szybko i obejmują niemal wszystkie aspekty życia. To sprawia, że doświadczamy niepewności i ryzyka, które są nieodłącznie związane z nowoczesnym światem.
Wpływ nowoczesności na tożsamość
Nowoczesność fundamentalnie zmienia sposób, w jaki ludzie budują swoją tożsamość. Tradycyjne źródła tożsamości, takie jak rodzina, religia czy lokalna społeczność, tracą na znaczeniu. Jednostka musi samodzielnie wypracować swoją tożsamość w zmiennym i niepewnym świecie.
W pre-nowoczesnych społeczeństwach tożsamość była w dużej mierze odziedziczona. Dziecko "dostawało" gotowy pakiet wartości, norm i ról społecznych. Nowoczesność przynosi "wybór" i "elastyczność" w konstruowaniu tożsamości, co może być zarówno wyzwalające, jak i obciążające.
Giddens wprowadza pojęcie "refleksyjności". Oznacza to, że jednostka musi stale monitorować swoje działania, przekonania i relacje z innymi. Następnie dokonuje oceny i reinterpretacji, aby utrzymać spójny obraz siebie. To proces ciągły i nigdy nie zostaje zakończony.
Autorefleksyjny projekt tożsamości
Tożsamość w nowoczesnym świecie to według Giddensa "autorefleksyjny projekt". Oznacza to, że jednostka aktywnie konstruuje swoją tożsamość, podejmując decyzje dotyczące swojego wyglądu, stylu życia, kariery, związków z innymi ludźmi i wartości. Nie jest to jednak proces całkowicie dowolny. Jednostka jest ograniczona przez czynniki społeczne, ekonomiczne i kulturowe.
Przykładem autorefleksyjnego projektu tożsamości może być decyzja o zmianie zawodu. Osoba analizuje swoje umiejętności, zainteresowania i możliwości na rynku pracy. Następnie podejmuje kroki w celu przekwalifikowania się i znalezienia nowej pracy, która lepiej odpowiada jej celom i aspiracjom. Cały ten proces wymaga refleksji nad sobą i swoim życiem.
Kolejnym przykładem jest budowanie relacji. W przeszłości małżeństwa były często aranżowane lub wynikały z konwenansów społecznych. Obecnie ludzie mają większą swobodę w wyborze partnera/partnerki i w kształtowaniu relacji. Wymaga to jednak refleksji nad swoimi potrzebami, oczekiwaniami i granicami. Trzeba także stale komunikować się z partnerem/partnerką i wspólnie pracować nad budowaniem trwałej i satysfakcjonującej relacji.
Konsekwencje dla jednostki i społeczeństwa
Proces konstruowania tożsamości w nowoczesnym świecie ma istotne konsekwencje zarówno dla jednostki, jak i dla całego społeczeństwa. Z jednej strony, indywidualizacja może prowadzić do większej swobody i samorealizacji. Z drugiej strony, może powodować poczucie zagubienia, izolacji i braku sensu.
Giddens podkreśla, że ciągła refleksyjność i niepewność mogą prowadzić do "egzystencjalnego niepokoju". Ludzie mogą czuć się przytłoczeni koniecznością podejmowania ciągłych decyzji i radzenia sobie z ryzykiem. To z kolei może prowadzić do problemów psychicznych, takich jak depresja i lęk.
Na poziomie społecznym, procesy te przyczyniają się do pluralizmu wartości i fragmentacji społecznej. Tradycyjne więzi społeczne osłabiają się, a ludzie coraz częściej identyfikują się z różnymi grupami i subkulturami. To może prowadzić do konfliktów i napięć społecznych, ale także do większej tolerancji i akceptacji dla różnorodności.
Podsumowanie
Prace Anthony’ego Giddensa dotyczące nowoczesności i tożsamości pomagają zrozumieć wyzwania i możliwości, jakie stoją przed ludźmi we współczesnym świecie. Nowoczesność przynosi zmiany i niepewność. To wymaga od jednostek aktywnego konstruowania swojej tożsamości poprzez autorefleksyjny projekt. Proces ten może być zarówno wyzwalający, jak i obciążający. Zrozumienie tych procesów jest kluczowe dla radzenia sobie z wyzwaniami współczesnego świata i budowania lepszej przyszłości.
